Meer dan een kunststroming is het dadaïsme – kortweg dada – een protestbeweging in de literatuur en muziek. Aanhangers richten zich tegen de bourgeoiscultuur van de negentiende eeuw. Een van de belangrijkste vertegenwoordigers, dichter Tristan Tzara, illustreert dit duidelijk in zijn statement: ‘Het begin van dada was niet het begin van kunst, maar van afkeer’. Een afkeer van rede en logica die volgens de dadaïsten geleid hebben tot de Eerste Wereldoorlog. Dood en vernietiging staan bij velen op het netvlies gebrand. Ze willen terug naar het nulpunt, naar de kinderlijke onschuld en naïviteit. In het Frans betekent dada namelijk ook hobbelpaard, stokpaardje of kindergeluid.
‘Het begin van dada was niet het begin van kunst, maar van afkeer’
Hoewel het geen georganiseerde beweging is, kent het dadaïsme hotspots in Zürich, New York, Berlijn, Keulen, Hannover en Parijs. Zürich omdat het in oorlogstijd een populair toevluchtsoord is voor veel buitenlandse artistiekelingen. Een deel daarvan komt samen in het Cabaret Voltaire waar de leden poëzie schrijven, filosoferen en shockerende cabaretvoorstellingen geven.
Met de komst van Marcel Duchamp en Francis Picabia (die daarvoor gelinkt worden aan het fauvisme en kubisme) naar the Big Apple, in 1915, loopt New York zelfs een jaar voor op de Zwitserse stad. Samen met fotograaf en filmregisseur Man Ray - internationaal bekend voor zijn installaties en avant-gardefilms – start het tweetal in Amerika een movement voor radicale afwijzing van de traditionele kunst.
‘Literatuur en psychologie spelen een belangrijke rol in deze vredelievende beweging van links-denkende kunstenaars’
In Duitsland blijft dadaïsme art meer politiek geëngageerd. Literatuur en psychologie spelen een belangrijke rol in deze vredelievende beweging van links-denkende kunstenaars. Max Ernst, student filosofie, psychologie en kunstgeschiedenis, richt samen met Hans Arp de dadaïstische groep ‘Bullitin D’ op in Keulen. Gefascineerd door het onderbewustzijn, de creativiteitspit en irrationaliteit ontpopt deze Duitse schilder, beeldhouwer en experimenteel kunstenaar zich als provocateur en vernieuwer van diverse revolutionaire bewegingen binnen de beeldende kunst.
Omstreeks 1920 trekken een aan aantal dadaïsten vanuit Zurich naar Parijs, waar ook Duchamp en Picabia inmiddels zijn teruggekeerd. Evenals hun Amerikaanse vriend Man Ray, die in de daaropvolgende twintig jaar in Montparnasse woont en een revolutie teweegbrengt op het gebied van surrealistische fotografie.
De gemene deler is weerstand
De gemene deler van alle hotspots is de weerstand tegen de schijnheiligheid van ‘het moderne leven’. Aangeslagen, boos en gekwetst willen de dadaïsten in de naoorlogse jaren de samenleving bevrijden van geijkte structuren en daarmee de bestaande cultuur omverwerpen. Onredelijkheid versus redelijkheid. Anti-kunst tegenover kunst. Dadaïsme schilderkunst bestrijkt een korte, maar heftige periode die zich laat typeren door een gebrek aan logica, humor en ironie. Kunst is niks en alles is kunst.
Om het ongenoegen te verbeelden, maken de kunstenaars veel gebruik van collagetechnieken, opgebouwde reliëfs en fotomontages. In een dadaïsme schilderij wordt de toeschouwer geconfronteerd met zijn eigen communicatiemiddelen. Het gebruikte materiaal is immers afkomstig uit de massamedia die het grote publiek verslindt. Dadaïsme drijft de spot met normen en waarden. Centraal staan de belofte van absolute artistieke vrijheid en de revaluatie van onsamenhangende, onredelijke toevalligheden. De kunstwerken - vaak tijdelijke kunstinstallaties en performances - zijn druk, absurd en chaotisch.
‘De belofte van absolute artistieke vrijheid en de revaluatie van onsamenhangende, onredelijke toevalligheden’
Dadaïsten spelen met de combinatie van taal en beeld en experimenteren veel met dagelijkse gebruiksvoorwerpen. Zo presteert Duchamp het om een omgekeerde wc-pot te signeren en vervolgens als kunstwerk te exposeren. Hiermee introduceert hij het principe van de readymades: gewone, gangbare commerciële producten worden door een simpele bewerking of een nieuwe omgeving tot kunst verheven. Zijn porseleinen urinoir ‘Fountain’ uit 1917 doet veel stof opwaaien binnen de gevestigde kunstscene. Het is de eerste voorbode van wat later conceptuele kunst genoemd wordt.
Een nieuwe zienswijze en toepassing
De boodschap van Duchamp is vooral dat via een nieuwe zienswijze en toepassing kunst ontstaat. De waarde van de creatieve activiteit ligt dus in het doen, in de handeling, en niet in de esthetische betekenis van het zichtbare resultaat. Alles draait om de vrijheid van het creëren.
Dit thema wordt begin jaren ’60 weer opgepakt door de Amerikaan Robert Rauschenberg en zijn huisgenoot Jasper Johns. Mateloos geïnspireerd door de bekende Franse dadaïst worden zij de pioniers van de pop art. Dus, slechts in een kort tijdsbestek, weet het dadaïsme veel impact te maken en grote invloed uit te oefenen op de volgende kunststromingen. Te beginnen met het surrealisme.
‘De dadakunstenaars willen zich tot in het diepste van hun wezen bevrijden’
In de latere Franse jaren zoeken de gelijkgestemden naar nieuwe vormen van verbale expressie. Literatuur, theater en beeldende kunst overlappen en inspireren elkaar. De dadakunstenaars willen zich tot in het diepste van hun wezen bevrijden. Een aantal sluit zich aan bij de Franse schrijver André Breton. Deze publiceert in 1924 een manifest waarin hij beschrijft hoe droom en werkelijkheid samensmelten tot een absolute realiteit: de surrealiteit. Een nieuwe kunststroming dient zich aan.
Het surrealisme gelooft in een hogere werkelijkheid die ons denken overstijgt, gelooft in de poëtische inspiratie. Inspiratie die vrij is van actieve controle door verstand, moraal of esthetische overwegingen.
Dadaïsme schilderkunst
AbrahamArt, de grootste galerie van de Benelux, met locaties in Amsterdam en Eindhoven, heeft werk van zowel opkomende talenten als gevestigde namen uit de hedendaagse kunst in collectie.
Vertegenwoordigde kunstenaars die neigen naar het dadaïsme, pop art en conceptuele kunst, zijn onder meer Bram Reijnders, Ai Weiwei en Jeff Koons.
Koons geeft de thema’s banaliteit en verleiding weer door een absurde twist te geven aan de meest eenvoudige zaken. Zo heftig, dat zijn werk volledig over de top gaat en juist daaraan zijn kunstzinnigheid ontleent. De Glass Sculptures - Study of Perspective, waarmee Weiwei alle wereldwijde machtsinstellingen een dikke middelvinger geeft, smeken om een kritische dialoog tussen de hedendaagse wereld en traditionele Chinese denk- en productiewijzen. De energieke Reijnders wordt gedreven vanuit een puur verlangen naar het leven. Hij probeert te verleiden en tegelijkertijd te onderzoeken wat waarheid is en wat fictie in deze ratelende wereld. Ondeugend maar ook confronterend. Onschuldig eerlijk maar ook complex.
Kunst kopen, lenen of huren is goed voor de gezondheid. Zowel fysiek als mentaal. Kunst stimuleert onze gelukshormonen. Ongeacht uitvoering, vorm of herkenbaarheid, kijken naar kunst bevordert de productie van dopamine en endorfine.
De beste manier om een kunstwerk te beoordelen blijft natuurlijk de plek waarvoor het uiteindelijk bedoeld is, daarom zijn eventuele proefplaatsingen gratis en vrijblijvend te regelen. AbrahamArt werkt met een mooie kunstuitleenformule, een combinatie van huren en sparen voor particulieren. Voor de zakelijke markt is een aantrekkelijk art lease formule in het leven geroepen.
