Minimal art - vanuit de liefde voor ismes ook wel minimalisme genoemd - is een abstracte kunststroming. Feitelijk is het een reactie op het abstract expressionisme dat halverwege de vorige eeuw enorm populair is in de Verenigde Staten. Minimalisten ruilen het energieke, spontane schilderproces in voor een doordachte, berekende werkwijze. Ze willen met een rustig, simplistisch beeld spanning creëren in de omgeving.
Soms bestaat een minimalistisch schilderij uitsluitend uit een lijnenspel; doorgaans in één keer op papier gezet door de kunstenaar. Dan spreken we over Line art. Deze toegankelijke kunstvorm is zowel modern en elegant als strak en abstract. En mede daarom een geliefd thema in mode- en interieurtrends. De overeenkomst is dat beide stijlen de kunst van het weglaten verstaan.
"Simplicity of shape does not necessarily equate with simplicity of experience"
In het voorjaar van 1966 vindt in the Jewish Museum in New York City de tentoonstelling 'Primary Structures: Younger American and British Sculptors' plaats. Met deze expositie eist een groep kunstenaars, waaronder Dan Flavin, Carl Andre, Donald Judd en Robert Morris, zijn plek op in de kunstgeschiedenis. De term minimalisme (minimal art) wordt vanaf dat moment toegepast op het werk van deze beeldhouwers en veel van hun tijdgenoten, zoals schilders als Frank Stella, Robert Mangold en Ad Reinhardt. Minimalistische kunst behoort echter niet toe aan een vaste kern. Het is eerder een zienswijze die door meerdere kunstenaars wordt opgepakt.
De kracht van de vorm
Het minimalisme slaat op de vorm, die zo eenvoudig mogelijk is en qua formaat vaak wordt uitvergroot of herhaald. Het kleurgebruik is in de regel sober (wit, zwart en grijstonen) of het materiaal laat zijn oorspronkelijke kleur zien, zodat niets afleidt van de kracht van de vorm. Hoewel Judd in zijn (geometrische) objecten bewust kleur inzet en daarmee aspecten uit de schilderkunst integreert met de beeldhouwkunst. De kleur benadrukt voor hem de ruimtelijke aspecten binnen het kunstwerk zelf, maar ook de interactie met de omgeving.
Voor Morris, bekend vanwege zijn uitspraak: "Simplicity of shape does not necessarily equate with simplicity of experience”, draait alles om de relatie tussen vorm, object en ruimte. Lichtval en de positie van de toeschouwer zijn eveneens van groot belang.
Minimalistische kunst als intellectuele benadering
In tegenstelling tot het abstract expressionisme, waarin met speciale materialen en technieken expressie wordt gegeven aan de emoties en indrukken van de kunstenaar, borduurt de minimalistische kunst voort op de intellectuele benadering van kunst. Dit fenomeen kennen we al uit de geometrische (pure) abstractie, uit het kubisme, neoplasticisme - waar ook De Stijl onder valt - en het constructivisme.
Vormen worden vlak gemaakt en vermenigvuldigd. De harmonie of disharmonie, de ordening of juist de chaos wordt weergegeven in een compositie van kleuren en vormen. Afstandelijk en onpersoonlijk. Binnen het minimalisme bestaat geen binding met de realiteit of een andere werkelijkheid. De eenvoud maakt indruk!
"Binnen het minimalisme bestaat geen binding met de realiteit of een andere werkelijkheid"
In de abstracte kunst onderscheiden we dus twee grote stromingen: het abstract expressionisme en de pure abstractie. Voor de volledigheid moeten we tevens een nuanceverschil aangeven tussen geabstraheerde (gestileerde) kunst en pure abstractie. In een gestileerd werk wordt een herkenbaar figuratief beeld vervormd tot een minder herkenbaar of zelfs non-figuratief beeld. Het wordt (deels) teruggebracht in de hoofdlijnen, in een sterk vereenvoudigde, karakteristieke vorm.
De zeggingskracht van de lijn
Casper Faassen, sterk beïnvloed door zijn grote voorbeeld Pablo Picasso, beheerst net als de grootmeester van de moderne kunst de zeggingskracht van de lijn. De gevestigde Nederlandse kunstenaar weet deze op subtiele en doeltreffende wijze toe te passen. Zijn werk is sereen in eenvoud en toch rijk aan detail. De vrouwen die hij schildert zijn esthetische archetypen, afgebeeld met een mysterieuze filter (een toplaag van craquelé). De interactie tussen lijnen en vlakken weerspiegelt het spanningsveld tussen schoonheid en verval.
Line art abstract, less is more
De meest elementaire vorm van gestileerde kunst is misschien wel de lijntekening (line art). De lijn is een van de meest primaire elementen van beeldende kunst en in extreem monotone tekeningen hebben vorm en omtrek prioriteit over kleur, schaduw en textuur. Het verhaal wordt verteld door een fluisterende, delicate pennenstreek, hooguit vergezelt met een subtiele steunkleur. Less is more; dat geeft kracht aan de expressie. We zien slechts het hoognodige.
Simplistisch design wordt tenslotte door iedereen in een oogopslag begrepen
In gedrukte publicaties uit een ver verleden - voor fotografie en halftoontechnieken – zien we enkel illustraties die bestaan uit zwart-witte lijntekeningen. Alleen door meanderen of arceren zijn hierin soms grijstinten gesimuleerd. Hoewel deze line art kunst lange tijd naar de achtergrond is verdwenen, hebben creatieve webdesigners de discipline recent opnieuw omarmd. Zij gebruiken de heldere beeldtaal om informatie visueel te maken op een manier waarop de boodschap snel en duidelijk wordt overgebracht. Beelden worden daarvoor gereduceerd tot contouren.
Simplistisch design: een sterk statement
Dit principe wordt al snel overgenomen door (grafic) designers en interieurontwerpers. Simplistisch design wordt tenslotte door iedereen in een oogopslag begrepen. Omdat line art abstract (minimalistisch) is in vorm en kleur, komt dit overal goed tot zijn recht. Het kan een sterk statement maken en ademt in ieder geval een bepaalde sfeer uit. Als variant op het grafisch minimalistisch schilderij zien we ook een driedimensionale vorm. Meestal in de vorm van fragiele draadfiguren of krachtige metalen lijnen, die zwevend voor de muur, een zware of minieme schaduw werpen op de achtergrond. Dit geeft de lijntekening een extra dimensie. Als gevolg hiervan groeit nu ook de vraag naar diversiteit in line art wanddecoratie.
Minimal Art in Nederland
In Nederland is er veel aandacht voor minimalistische kunst, onder meer dankzij het Stedelijk Museum dat over een grote collectie beschikt. De grootste galerie van de Benelux, AbrahamArt, met locaties in Amsterdam en Eindhoven, heeft geen werk van de grondleggers in collectie, maar wel van gerenommeerde eigentijdse kunstenaars die hierop aansluiten. De kunstwerken zijn te koop en te huur, zakelijk en privé. Eventuele proefplaatsingen zijn gratis en vrijblijvend te regelen.
