Het expressionisme ontstaat rond 1900 in Duitsland, met hotspots in Dresden, Berlijn en München. Parallel aan het fauvisme in Frankrijk, alleen wel een paar tandjes radicaler. De expressionisten zijn heftiger en uitbundiger dan de fauves, die zich toch enigszins weten te beheersen. ‘Expressionisme is in ieder opzicht gecompliceerd en open, nauwelijks te definiëren, en lijkt ook nog eens meerdere geestelijke vaders te hebben’, zo begint Dietmar Elger het voorwoord in zijn boek over deze kunststroming. Hij ziet het meer als een tijdelijke, vaak korte fase binnen de totale artistieke ontwikkeling van de vertegenwoordigende kunstenaars.
Vreemd genoeg duikt de term expressionisme voor het eerst op in Frankrijk; volgens sommige kunsthistorici dankzij Henri Matisse (samen met André Derain en Raoul Dufy de personificatie van het fauvisme). Met composities van meestal onvermengde, contrasterende kleuren in grote vlakken met stevige belijningen zetten beide stromingen de eerste ferme stappen richting abstracte kunst.
De Noor Edvard Munch – bekend van De Schreeuw uit 1893 – mogen we hierin niet onbenoemd laten. Hij leeft afwisselend in Duitsland en Parijs en is van grote invloed op de expressionistische kunst. In zijn bekendste lithografie belichaamt niet alleen de vervormde figuur op de voorgrond alle angst en wanhoop, de hele omgeving schreeuwt het uit. Geestelijke leed en dramatiek uitgedrukt met emotionele expressie in abstracte contouren.
Expressionisme kenmerken
De kunstzinnige expressie maakt indruk en zo wordt de term (expressionisme kunst) meer en meer gebruikt voor kunst die sterke emoties weergeeft in krachtige composities van kleur en lijn. Felle kleuren, eenvoudige lijnen, geen herkenbaar realistische elementen en een spontane uiting van gevoel; dat zijn de belangrijkste kenmerken van deze stroming binnen de moderne kunst. De kunstenaar verbeeldt zijn innerlijke gevoel.
De voorstelling is ondergeschikt. Expressionisme kunstenaars willen aandacht voor een hogere werkelijkheid. Hun drijfveer is de waarheid achter de waarheid ontdekken en weergeven. Op een spontane, directe manier, zonder ellelange studies of voorbereidingen. Onvervalst en zonder omwegen.
‘Spontaniteit betekent immers puurheid en zuiverheid’
De Duitse expressionisten zijn idealisten. Met – wat minder bekend is – een religieuze inslag. Dit resulteert onder meer in een intense verbondenheid met de natuur en de primitieve mens. Ze willen de mensheid door kunst naar een hoger (geestelijk) level tillen. Spontaniteit betekent immers puurheid en zuiverheid.
Wat is expressionisme
Toch zijn er verschillende aspecten en doelstellingen in de drie hotspots van het expressionisme. Omstreeks 1905 richten de bouwkundestudenten Karl Schmidt-Rottluff, Ernst Ludwig Kirchner, Fritz Bleyl en Erich Heckel in Dresden kunstenaarsvereniging Die Brücke op. Hoewel de (schilder)kunst van autodidacten in die tijd enigszins neerbuigend wordt aangeduid als naïeve kunst, wordt met name de authenticiteit en onbevangenheid van deze selfmade expressionisten wel gewaardeerd. Zij voelen een oprechte roeping en willen een toevluchtsoord zijn – een brug vormen – voor degenen die zich zonder beperkende invloeden met kunst wilden bezighouden.
Ze schilderen met sterk verdunde verf zodat ze sneller kunnen werken. Hun werkwijze is dan ook ruw, rauw en daadkrachtig. Ze willen de essentie van landschappen of mensen direct en eerlijk in beeld brengen en zo hun eigen emotie manifesteren. Dit in tegenstelling tot het impressionisme waar de kunstenaar de werkelijkheid weergeeft zoals hij die persoonlijk ervaart.
Bekijk alle kunst
‘Onder deze invloed beginnen de expressionisme kunstenaars elk hun eigen, individuele weg te zoeken’
Na een aantal jaren (1911) trekt de groep naar Berlijn. In de hoofdstad maakt Die Brücke kennis met allerlei internationale ontwikkelingen binnen de moderne kunst. Onder deze invloed beginnen de expressionistisme kunstenaars elk hun eigen, individuele weg te zoeken. Kirchner bijvoorbeeld neigt meer en meer naar het kubisme. Hij beleeft in Berlijn zijn meest productieve periode, waarin de decadentie en hectiek van het moderne stadsleven een belangrijk thema is. De groeiende stijlverschillen en uiteenlopende interesses maken dat de groep minder hecht wordt en twee jaar later volledig uit elkaar valt.
De krachten en tegenkrachten
In München woont en werkt de Rus Wassaly Kandinsky (van oorsprong een jurist). Hij beschikt over een natuurlijk Slavische mystiek en experimenteert met alle invloeden waarmee hij in aanraking komt. Dit leidt uiteindelijk tot de ‘eerste abstracte aquarel’. Zijn werk lijkt ogenschijnlijk een willekeur van kleurvlekken, lijnen en vage vormen. Toch kiest hij uiterst zorgvuldig de donkere en zachte kleuren, de zware en lichte vormen, de krachten en tegenkrachten. Hij is altijd op zoek naar de vibraties van de ziel. “Door het contact tussen ziel en kunst beïnvloeden en vervolmaken zij elkaar”, aldus een van zijn beroemde uitspraken.
Kandinsky begint eind 1911 samen met Franz Marc het collectief Der Blaue Reiter. Hemelsblauw omdat dit verwijst naar de geestelijke houding van kunst ten aanzien van de werkelijkheid. Het collectief is meer bedoeld om een hechte vriendschap met elkaar te onderhouden en om tentoonstellingen met gelijkgestemden te organiseren, dan om een gemeenschappelijk gedragen schilderstijl te verenigen. Paul Klee, August Macke en Heinrich Campendock zijn onder meer kunstenaars die regelmatig aan exposities meewerken. Hun composities zijn doordacht, weloverwogen en bewust (dus niet acuut en spontaan). Kleur voert wel de boventoon en wordt soms doorschijnend toegepast voor een meer ruimtelijk effect.
‘De snoeiharde confrontatie met de harde realiteit’
De Eerste Wereldoorlog maakt abrupt een einde aan de expressionisme kunst. Niet in de laatste plaats vanwege de snoeiharde confrontatie met de harde realiteit. Meerdere kunstschilders sneuvelen aan het front.
In het midden van de twintigste eeuw zien we een wederopstanding, met New York City als onbetwiste broedplaats. Door de invasie van Europese kunstenaars die uitwijken voor de Tweede Wereldoorlog, ontpopt hier het abstract expressionisme. Net als hun (oude) inspirators vertalen deze de jonge avant-gardisten hun gevoel in kleur, vorm en textuur. Ze worden sterk beïnvloed door het expressionisme, fauvisme, kubisme, surrealisme en de abstractie waar Kandinsky de grote voorloper van is.
Eigentijdse kunstenaars
Een eigentijdse kunstenaar die haar emoties rechtstreeks naar canvas vertaalt, is Jacqueline Bozon. Haar werk bestaat uit een avontuurlijk kleurrijke combinatie van lijnen; een nieuwe generatie sporen, levenslijnen en emoties. Haar techniek is even mysterieus als perfect, met geschilderde lagen, gescheiden door zorgvuldig aangebrachte kunsthars. Mede door haar reizen en levenservaringen heeft deze Nederlandse schilder een bijzondere kijk op het leven: “De kunst om te zien zonder te denken en niet denken dat men ziet.”
Ook de Braziliaan William Malucu (geliefd bij galerieën in heel Europa) weet met opmerkelijke focus en bezieling zijn kleurrijke belevingswereld over te brengen op het doek. Hij geeft zijn temperament weer in doordachte kleur- en vormcomposities, waarmee hij direct communiceert. Eerlijk en oprecht, volledig vanuit het hart.
De expressieve, abstracte schilderijen van Sebastião SR Rodrigues zijn een harmonieus samenspel van uitgekiend materiaalgebruik en momenten van hyperconcentratie. Zijn werk getuigt van eindeloos veel creativiteit en optimisme. Het wordt opgebouwd in een delicaat spel van verrassende contrasten, kleur en figuratieve beelden die zich lijken te willen bevrijden door op te duiken in de vorm van abstracte gedaantes.
Opkomende talenten en gevestigde namen
AbrahamArt, de grootste galerie van de Benelux, met locaties in Amsterdam en Eindhoven, heeft werk van zowel opkomende talenten als gevestigde namen uit de hedendaagse kunst in collectie.
Kunst kopen, lenen of huren is goed voor de gezondheid. Zowel fysiek als mentaal. Kunst stimuleert onze gelukshormonen. Ongeacht uitvoering, vorm of herkenbaarheid, kijken naar kunst bevordert de productie van dopamine en endorfine.
De beste manier om een kunstwerk te beoordelen blijft natuurlijk de plek waarvoor het uiteindelijk bedoeld is, daarom zijn eventuele proefplaatsingen gratis en vrijblijvend te regelen. AbrahamArt werkt met een mooie kunstuitleenformule, een combinatie van huren en sparen voor particulieren. Voor de zakelijke markt is een aantrekkelijk art lease formule in het leven geroepen.
