Rondom de vorige eeuwwisseling raakt de wereld in een industriële stroomversnelling. Aangezet door de eerste wereldtentoonstelling - ook bekend als The Crystal Palace Exhibition - in 1851 in London, krijgen niet alleen de schone kunsten een enorme boost. Ook interior design, graphic design en fashion ondergaan een update. Alles wordt gemoderniseerd en krijgt een meer gestileerde, decoratieve uitstraling. Over het algemeen heerst er een naar schoonheid strevende kunstzinnige sfeer die de grote vernieuwing van de samenleving weergeeft. Dit zien we terug in kunststromingen als Jugendstil en Art Nouveau met als (logische) directe opvolger Art Deco. Het exotisch slot van de negentiende eeuw of het onconventionele debuut van de nieuwe toekomst?
‘Een nieuwe - nog steeds luxueuze - beeldtaal die nog moderner en toegankelijker is’
In Engeland ontstaat eind negentiende eeuw de Arts & Crafts movement. In Parijs opent in 1895 galerie Maison de l’art nouveau haar deuren voor de inmiddels mondiale, modieuze en decadente kringen van de Franse hoofdstad. In München wordt sinds 1896 het tijdschrift Die Jugend uitgegeven, waarvan de naam Jugendstil wordt afgeleid. En in Oostenrijk spreekt men over de Wiener Sezession met Gustav Klimt als onbetwiste maestro.
Vernieuwende kunst
Diverse benamingen voor vernieuwende kunst die zich in diverse Europese steden manifesteert. En hoewel de Duitse Jugendstil wat zwaarder is dan de Franse Art Nouveau (de materiaalverwerking is iets ruwer), hebben ze allemaal een gemene deler. Voortbordurend op het Symbolisme en als reactie op het vormvervagende Impressionisme, voelen de kunstenaars zich gestimuleerd om op hun eigen vindingrijkheid te vertrouwen. Op de autonome, decoratieve uitvoering van hun idealen. Vanuit een herrezen verlangen naar goed vakmanschap. De voorstelling wordt rijkelijk ‘versierd’ en gestileerd, maar toch blijft Jugendstil annex Art Nouveau figuratieve kunst.
Daarbij worden de kunstenaars – die veelal actief zijn in diverse, overlappende disciplines – beïnvloed door de Europese handel met Japan en in het bijzonder door de Japanse houtsneden. Deze kennen een sterk (zwart-wit) contrast, een hoge horizon zonder perspectief en een vloeiende lijnvorming op een vaak ontbrekende achtergrond.
In Art Nouveau ligt het accent dan ook op de nadrukkelijk aanwezige, golvende belijning, de organische grondvormen van de ornamenten, de herhaling van gestileerde natuurlijke motieven (flora en fauna) en de zachte grijstonen in combinatie met gracieuze kleuren als nudes, pastels en goudgeel.
‘Art Nouveau geeft een optimistische kijk op de wereld en heeft een rotsvast vertrouwen in de toekomst’
We zien deze kenmerken terug in nieuwe vormen van glaskunst, sieraden, meubels, architectuur, beeldhouw- en schilderkunst. Art Nouveau geeft een optimistische kijk op de wereld en heeft een rotsvast vertrouwen in de toekomst met talloze nieuwe technieken en mogelijkheden. Het staat synoniem voor de moderne tijd.
Helaas kost het de vertegenwoordigers veel moeite om zich staande te houden, mede door de opmars van het Expressionisme. Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog betekent dan ook de genadeslag voor de relatief korte kunststroming.
Art Nouveau Art Deco
Maar de ingezette tendens naar abstractie, naar het verder vereenvoudigen van vormen in toegepaste kunsten is onomkeerbaar. Dat maakt de overgang van Art Nouveau naar Art Deco lastig te pinpointen. Wereldwijd wil men gebruiksvoorwerpen produceren met een functioneel-esthetisch karakter (kunstnijverheid); industriële ontwerpen waarin architectuur, plastische kunst en schilderkunst samensmelten.
Vooral de Arts & Crafts movement – met William Morris als frontman in Engeland – wil kunst functioneel maken. Kunst bedreven door het volk, ten behoeve van het volk. De kunstenaar is ambachtsman en vice versa. De avant-garde van de kunstwereld begint zich meer en meer te verenigen in nieuwe ideeën over kunst en kunstnijverheid. De nieuwe generaties vertalen het streven van Morris in het verbinden van kunst en industrie.
Vanuit de gedachte om alledaagse voorwerpen - afkomstig uit fabrieken - voor iedereen esthetisch aantrekkelijker te maken. Platgeslagen kunnen we daarom misschien stellen dat Art Nouveau meer organisch en verfijnd is en Art Deco wat meer gestroomlijnd. Dit zodat het in series geproduceerd kan worden.
‘Hoewel nog altijd elegant en geraffineerd, kiezen zij meer geometrische vormen’
In Glasgow, Schotland, werken de gebroeders Mackintosch (getrouwd met twee zussen) samen als The Four Macs. Hun meubelontwerpen zijn vaak voorzien van vierkanten en cirkels. Hoewel nog altijd elegant en geraffineerd, kiezen zij meer geometrische vormen die zij in strakke patronen weergeven. Rozebottel, eieren en bloemknoppen zijn eveneens veel voorkomende motieven. Zij willen eenheid creëren in alle onderdelen van een interieur.
Art Deco schilderkunst
Wanneer jongere kunstenaars zich vervolgens nog laten inspireren door Afrikaanse textielpatronen, Chinees lijstwerk en Meso-Amerikaanse architectuur, ontstaat een nieuwe – nog steeds luxueuze - beeldtaal die nog moderner en toegankelijker is. De Art Deco schilderkunst is geboren.
De kleuren zijn geïnspireerd op verre culturen, de thema’s op verschillende klassieke kunststijlen. Enkele gerenommeerde namen zijn: de Fransman Jean Dunand, bekend van zijn decoratieve panelen in de eersteklas rokersruimte in de SS Normandie, de Oekraïens-Franse Sonia Delaunay-Terk (vrouw van Robert Delaunay) en Tamara de Lempicka uit Polen. Vooral de portretkunst van de artistiek zeer productieve Poolse ademt een typische Art Deco vibe. Ze weet de ongenaakbare afstandelijkheid van de Renaissance subliem te verweven met het geometrisch Kubisme en geeft hieraan een zinnelijke zwoelheid.
Samen met veel van haar tijdgenoten binnen de Art Deco schilderkunst neemt ze deel aan de eerste groepstentoonstelling, die officieel geïntroduceerd wordt op de Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes in Parijs (1925). De belangrijkste kenmerken van Art Deco kunst zijn: de rijke vormentaal, de vaak verticale lijnen, de zeer luxe materialen (goud en ivoor) en het beperkt maar intens diepe en prachtige kleurgebruik. Het is geabstraheerde kunst, het geometrische broertje van Jugendstil annex Art Nouveau.
De belofte van het “nieuwe leven”
Art Deco kunst reflecteert eveneens de belofte van het ‘nieuwe leven’, de bruisende periode van verandering en ontwikkeling. Door de nieuwe welvaart wordt zowel sociale als technologische vooruitgang geboekt en dit versterkt en beweegt de hele kunstscene. Het duikt overal op: in de architectuur (Theater Tuschinski Amsterdam), in de reclamewereld (de bekende affiches van Cassandre), in de sieradencollecties (van Cartier) en in de huisstijlen van beroemde modehuizen. Zo tekent designer Adolphe Jean-Marie Mouron aka Cassandre tevens voor het nog altijd actuele logo van Yves Saint Laurent.
Het glaswerk verdient speciale aandacht binnen Art Nouveau Art Deco. Denk bijvoorbeeld aan de alom bekende decoratieve lampen, vazen, glas-in-lood panelen en andere glazen objecten van onder meer René Lalique en Louis Comfort Tiffany. Deze laatste wordt in 1885 de eerste ontwerpdirecteur van Tiffany & Co, waar de enorm populaire Tiffanylampen nog altijd op originele wijze (met de hand) worden vervaardigd.
‘Mede daardoor wordt Art Deco gezien als de eerste echt moderne stijl van de twintigste eeuw’
Onder invloed van nieuwe uitvindingen worden regelmatig nieuwe materialen omarmd, zoals chroom, bakeliet en gepolijste steen. Mede daardoor wordt Art Deco gezien als de eerste echt moderne stijl van de twintigste eeuw. Een korte, maar zeer sensationele periode. Een periode (1920-1939) die ook namen binnen de architectuur onvergetelijk heeft gemaakt, waaronder Ludwig Mies van der Rohe, Frank Lloyd Wright en Le Corbusier. Het Chrysler Building Center in New York - ontworpen door William Van Alen - is misschien wel het bekendste voorbeeld van Art Deco architectuur.
Opkomende talenten en gevestigde Art Deco kunstenaars
De hedendaagse kunst, die net zo dynamisch en eclectisch is als Art Deco kunst, kunnen we wellicht zien als een mooie vervanger. AbrahamArt, de grootste galerie van de Benelux, met locaties in Amsterdam en Eindhoven, heeft werk van zowel opkomende talenten als gevestigde namen uit de hedendaagse kunst in collectie.
Kunst kopen, lenen of huren is goed voor de gezondheid. Zowel fysiek als mentaal. Kunst stimuleert onze gelukshormonen. Ongeacht uitvoering, vorm of herkenbaarheid, kijken naar kunst bevordert de productie van dopamine en endorfine.
De beste manier om een kunstwerk te beoordelen blijft natuurlijk de plek waarvoor het uiteindelijk bedoeld is, daarom zijn eventuele proefplaatsingen gratis en vrijblijvend te regelen. AbrahamArt werkt met een mooie kunstuitleenformule, een combinatie van huren en sparen voor particulieren. Voor de zakelijke markt is een aantrekkelijk art lease formule in het leven geroepen.
Bekijk alle kunst
