Conceptuele kunst, ook vaak aangeduid met conceptual art of conceptualisme, trekt kunst uit haar traditionele context. Kunst, leven en tijdsgeest maken een nieuwe connectie waarin de grenzen tussen disciplines wegvallen. Conceptuele kunst kunstwerken vragen om een open mind, om intellectuele en emotionele betrokkenheid. Idee en impact zijn belangrijker dan de verschijningsvorm en ook de uitvoering staat niet vast. Officieel kent deze kunststroming een bloeiperiode van ongeveer 1967 tot 1975. Maar het feit dat kunstenaars willen provoceren met hun artistieke concepten - en daarbij prioriteit geven aan het overbrengen van de boodschap boven materiële uitwerking - is ook van deze tijd.
‘De kunstenaar houdt de interpretatie graag open, geeft de eigen verbeelding liever de ruimte’
Een actueel, goed voorbeeld van een conceptuele kunstenaar is Wolfgang Stiller, waarvan bij galerie AbrahamArt enkele werken te bewonderen zijn. De Duitse beeldhouwer verklaart dat - bijvoorbeeld bij de serie gigantische lucifers met verkoolde (baby)gezichten - de betekenis en inhoud organisch groeit, terwijl hij bezig is met een installatie. “Je zou Matchstick Men kunnen lezen als verslagen of opgebrande mensen, als metafoor voor het Chinese regime of elk willekeurig westers systeem.” De kunstenaar houdt de interpretatie graag open, geeft de eigen verbeelding liever de ruimte. En toch, verwijzen de door de ruimte verspreide objecten naar dood en sterfelijkheid. Ze roepen in ieder geval een verontrustende emotie op.
Conceptuele kunst is intuïtieve kunst
En dat is precies de essentie van het conceptualisme: de kunstenaar zendt bepaalde sensaties uit die bij de toeschouwer een emotionele reactie uitlokken. Conceptuele kunst is intuïtieve kunst, gemotiveerd door gevoel, waarbij de ervaring centraal staat. Het intellect wordt uitgedaagd. In dat opzicht hoeft een conceptueel kunstwerk ook niet esthetisch of materiaal technisch verantwoord te zijn; het hoeft niet eens tastbaar te zijn. Elke discipline (van object, foto en schilderij tot installatie, performance en film) is acceptabel om een idee vast te leggen. Taal speelt eveneens vaak een hoofdrol. De gedachte erachter is dat vorm (proces en uitvoering) plus inhoud (concept) van grotere waarde zijn dan het uiteindelijke resultaat.
‘Door een omgekeerde wc-pot te signeren en vervolgens als kunstwerk te exposeren, introduceert hij het principe van de readymades’
Halverwege de twintigste eeuw stellen kunstenaars, die zich onder meer verbonden voelen met Pop Art, Minimal Art en Land Art, zichzelf steeds vaker de vraag: Wat maakt kunst kunst? Ze vinden inspiratie in het Dadaïsme, een korte, maar heftige kunststroming (1916 – 1920). Aangeslagen, boos en gekwetst door de Eerste Wereldoorlog willen de dadaïsten de maatschappij bevrijden van geijkte structuren en daarmee de bestaande cultuur omverwerpen.
De Fransman Marcel Duchamp, die in die tijd al speelt met de combinatie van taal en beeld, weet een opmerkelijke plek in de kunstboeken te bemachtigen. Door een omgekeerde wc-pot te signeren en vervolgens als kunstwerk te exposeren, introduceert hij het principe van de readymades: gewone, gangbare gebruiksvoorwerpen die met een simpele bewerking of ondertekening door de kunstenaar tot kunst verheven worden. Zijn ‘Fountain’ uit 1917 doet veel stof opwaaien binnen de gevestigde kunstscene. De eerste voorbode van wat later conceptuele kunst genoemd wordt.
Wat is conceptuele kunst?
Wat is conceptuele kunst dan? In de jaren zestig van de vorige eeuw voert het intellectuele idee (het concept) weer de boventoon bij een groep kunstenaars. Onder deze conceptuele kunst kunstenaars bevinden zich de Amerikaans kunstschilder, beeldhouwer en graficus Jasper Johns (bekend van onder andere zijn schilderijen van de Amerikaanse vlag) en zijn landgenoot, collega-schilder en objectkunstenaar Robert Rauschenberg, die wordt gezien als de pionier van Pop-Art.
Hoewel de conceptuele kunst midden jaren zeventig zijn climax heeft bereikt en oplost in andere richtingen, laten veel hedendaagse kunstenaars alle traditionele regels en normen over stijl en schoonheid binnen de kunst los. Net als de oorspronkelijke conceptuele kunstenaars dwingen zij het publiek om zich niet op het visuele plaatje te focussen, maar op de achterliggende gedachte.
Bekijk alle kunstGrondlegger van conceptuele kunstenaars
In Europa wordt met name de Franse kunstenaar Yves Klein genoemd als de grondlegger van de conceptuele kunst. Zijn monochrome schilderijen zijn nagenoeg allemaal voorzien van een diepblauwe kleur (vanwege zijn fascinatie voor de hemel?), de door hem gepatenteerde kleur International Klein Blue (IKB). Vanaf 1958 experimenteert hij in performances met levende penselen: naakte, in IKB gedompelde vrouwelijke modellen. Hij wil niet alleen het canvas, maar de hele ruimte met alles en iedereen daarin vullen met immateriële ‘kosmisch beeldende gevoeligheid’.
De ‘inpakkunst’ van Christo kunnen we tevens in dit licht bekijken. Zijn opzienbarende, immense verpakkingen brengen de gebouwen, bruggen en monumenten die hij selecteert terug tot abstractie. Hij fixeert ze ter plekke. In het vroegere werk van deze Bulgaars-Amerikaans architect, beeldhouwer, installatiekunstenaar, schilder en tekenaar zien we nog meer conceptuele kunst kenmerken. In 1962 creëert hij een 4 meter hoge muur van olievaten middenin het 6e arrondissement (het intellectuele knooppunt) van Parijs. Dit resulteert in een grote verkeersopstopping en volgens Christo vormt juist dat het kunstwerk.
‘Hedendaagse kunstenaars laten traditionele regels en normen over stijl en schoonheid binnen de kunst los’
Op het eerste oog voldoet het werk van de geheimzinnige Crispy White bijvoorbeeld volledig aan de verwachting, maar daarachter valt altijd een tweede realiteit te ontdekken. In zijn werk zoekt hij steevast naar de aanvulling of de tegenstelling. Hij houdt van innovatieve technieken, wil de contradictie uitbuiten en doet dit met uitgekiende details die de toeschouwer verrassen. Zijn mixed media werken bestaan altijd uit meerdere lagen. Zowel fysiek als in symboliek. Hij geniet ervan om met optische illusies te spelen. De schijn bedriegt.
Meer dan puur esthetisch genot
Ook de onweerstaanbare sculpturen van Jesus Curiá wekken innerlijk meer op dan puur esthetisch genot. Het werk van de Spanjaard, dat in de regel geïnspireerd is op niet-Europese culturen, is qua technische uitvoering van uitzonderlijke kwaliteit. Met zijn duidelijk gedefinieerde beeldtaal,waarmee hij de eenheid van de mens blootlegt evenals de abnormaliteiten van de consumptiemaatschappij, weet hij de toeschouwer te grijpen. Curiá geeft zijn sculpturen een bijzondere aantrekkingskracht mee, een zweem van zowel mysterie als herkenning, die resoneert met de diepte van onze ziel. Zijn werk vertegenwoordigt de universele mens, waarbij de grenzen en kenmerken die ons onderscheiden en verdelen worden afgeschaft.
Stefan Gross laat de schoonheid en het potentieel van industriële productie zien in een terugblik op de tijd waarin we nu leven. De doorgewinterde Duitse kunstenaar werkt met een zelf ontwikkeld materiaal: oil plastic. Oil plastic is doorschijnend en gedraagt zich bij een relatief lage temperatuur als glas wat hem in staat stelt het geverfde oppervlak driedimensionaal door te trekken. Dit geeft diepte en intensiteit. Gross heeft een voorkeur voor roze. “Terugkijkend zal ‘het roze’ misschien ooit als de verbindende kleur van het huidige tijdperk gezien worden”, aldus de abstracte kunstenaar. In zijn werk verbeeldt hij op kleurrijke wijze de val van een op groei gebaseerde samenleving.
‘Terugkijkend zal ‘het roze’ misschien ooit als de verbindende kleur van het huidige tijdperk gezien worden’
Conceptuele kunst bij onze kunstgalerie
Galerie AbrahamArt, met locaties in Amsterdam en Eindhoven, heeft onder meer werk hangen van de laatstgenoemde drie kunstenaars, maar ook interessante alternatieven op het gebied van conceptuele kunst. AbrahamArt beschikt over een uniek assortiment, dat uitsluitend bestaat uit originele schilderijen van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars. De werken zijn te koop of te huur en proefplaatsingen zijn eenvoudig te regelen. Ons assortiment kunstwerken bestaat naast conceptuele kunst uit fotografie kunstwerken en diverse kunststromingen als moderne kunst, hedendaagse kunst, pop art en street art.
